Wat is diafragma? Hoe werkt het en hoe stel je het (goed) in? (2024)

Diafragma is een lensopening die bepaalt hoeveel licht binnenkomt. Je ogen hebben je iris als diafragma. In je camera werkt het soortgelijk. Maar, hoe werkt het precies? Waarom is het belangrijk om te weten hoe het werkt? En hoe stel je die f-waarde goed in? Op deze pagina vind je duidelijke uitleg, mét hele handige spiekbriefjes.

Wat is diafragma (in fotografie)?

Een diafragma is dus de opening in een lens die bepaalt hoeveel licht binnenkomt. Hoe groter de opening, hoe meer licht. In je ogen is de iris het diafragma: het pupil van je oog.

Hoe donkerder het is, hoe meer je iris geopend is om genoeg licht binnen te laten. Dan heb je dus grote pupillen. Hoe lichter het is, bijvoorbeeld buiten in de zon, hoe kleiner je pupillen zullen zijn.

Onze ogen passen zich automatisch aan om de hele tijd precies de hoeveelheid licht binnen te laten zodat we het beste kunnen zien. We zien de wereld niet overbelicht en niet onderbelicht. Ze kunnen dat ontzettend goed. We kunnen namelijk best veel zien als het donker is, maar ook als er fel zonlicht is, zonder dat we er zelf bewust iets voor hoeven te doen. (Hoe vermoeiend zou het zijn als we onze irissen elke keer handmatig aan zouden moeten passen…? Wauw).

Tijdens het fotograferen helpen we hier de camera een handje mee.

Waarom wil je het diafragma zelf instellen?

Als je het diafragma in je cameralens steeds beter leert kennen krijg je steeds meer controle over je foto’s. Je foto’s worden beter en beter, en het fotograferen wordt leuker en leuker, omdat je steeds preciezer kan maken wat je wil. Je weet welk diafragma welk effect heeft op je foto, bent zelfverzekerder in je keuzes, kan sneller schakelen en je hoeft je steeds minder op de automatische stand te fotograferen.

Laten we beginnen!

Klein diafragma getal – weinig scherptediepte

Een laag of klein diafragma getal geeft dat mooie effect met een wazige voorgrond en/of achtergrond. Dit komt door de kleine scherptediepte. Er is maar een klein stukje van de foto scherp.

Hoe lager of kleiner het diafragma getal, hoe groter de diafragma opening. (Klinkt onlogisch, toch? Geen zorgen, ook dit wordt allemaal duidelijk.) Door die grotere opening kan veel licht naar binnen dat vervolgens op de sensor van je camera valt. Die sensor is het stukje in je camera dat het beeld opvangt dat jij ziet door de zoeker en er ‘een foto van maakt’. Doordat er veel licht naar binnen kan, kan je ook de sluitertijd sneller maken en/of een lage iso-waarde kiezen. Hierover vind je meer bij belichtingsdriehoek, verderop deze pagina.

Denk bij een klein diafragma getal, of laag f-getal, aan bijvoorbeeld f/1.4, f/1.8 of f/2.8.

Groot diafragma getal – veel scherptediepte

Met een groot of hoog diafragmagetal kun je foto’s maken waarbij je veel of alles scherp op de foto hebt. Zoals bij bijvoorbeeld een groepsfoto of interieurfotografie fijn is.

Het hoge of grote diafragma getal betekent een kleine diafragma opening. Door de kleine opening kan er weinig licht naar binnen dat op de sensor valt. Bij een kleine opening heb je een grote scherptediepte. Veel of (bijna) alles in je foto’s is dus scherp. Omdat je een kleine opening hebt om het licht binnen te laten, kan het zijn dat je een langere sluitertijd en/of meer lichtgevoeligheid (iso) nodig hebt. Hierover vind je meer bij belichtingsdriehoek, verderop deze pagina.

Een groot diafragma getal, of f-getal, is bijvoorbeeld f/8, f/11 of f/16.

Wanneer gebruik je welk diafragma?

Welk diafragma juist is en welke je het beste kan kiezen hangt af van wat voor foto je wil maken. Ik kan je dit het beste laten zien met een aantal voorbeelden.

Graag een wazige achtergrond en/of voorgrond (weinig scherptediepte)

Kies dan voor een kleiner diafragma getal, met een grotere diafragma opening. Hierdoor kan je ook met minder licht foto’s met een goede belichting maken.

Let op: als je verder weg staat heb je automatisch meer scherptediepte, ook al is je f-getal klein. Op deze foto waarbij de vrouw van de muur afspringt is de vrouw helemaal scherp, ook al is er een laag diafragma getal gebruikt. Was de fotograaf dichterbij geweest om de foto te maken (met f/2), dan was bijvoorbeeld één arm of een deel van haar gezicht scherp op de foto.

Daar kan je je voordeel mee doen: heb je weinig licht, maar wil je graag meer scherp in beeld? Ga dan iets verder van je onderwerp staan. Zo kan je diafragmagetal kleiner, maar krijg je niet zo veel wazige delen in je foto.

Graag alles scherp (veel scherptediepte)

Als je alles graag scherp op de foto wil, kun je het beste kiezen voor een kleinere diafragma opening: ofwel een hoog f-getal. Dit is vooral handig bij een groepsfoto, bij interieurfotografie of als je een close-up portret wil maken met veel scherptediepte.

Bij interieurfotografie is een groot diafragma getal (en dus een kleine lensopening) fijn, zodat de hele omgeving met alle details scherp in beeld is. Je hebt dan een vrij grote hoeveelheid licht nodig vanuit een lichtbron, de sluitertijd of de ingestelde lichtgevoeligheid (iso).

Belichtingsdriehoek

Diafragma, sluitertijd en iso waarden zijn de Drie Musketiers als het gaat om belichting. Doordat je hun krachten een beetje leert kennen, kan jij de foto’s maken die je wil in bepaalde situaties. Wat ze individueel precies doen komt na de illustratie.

Via deze inhoudsopgave kan je naar de andere uitleg over diafragma springen op deze pagina.

De rol van diafragma

Het diafragma, de lensopening, beïnvloedt hoe ver de lens geopend is waardoor licht naar binnen kan. Hoe groter het f-getal, hoe kleiner de diafragma opening en hoe meer scherptediepte er in je foto’s is.

De rol van sluitertijd

De sluitertijd bepaalt hoe lang de lens geopend is. En dus hoeveel tijd de sensor heeft om licht op te vangen. Hoe langer de sluitertijd is, hoe meer de foto’s bewogen zijn als je geen statief gebruikt. Als je wel een statief gebruikt kun je een langere sluitertijd kiezen, zo genoeg licht op de sensor laten vallen en het diafragma en de iso-waarde instellen zoals je wil.

De rol van iso-waarde

De iso-waarde bepaalt hoe lichtgevoelig de sensor is. Dus hoeveel licht de sensor nodig heeft om goed belichte foto’s te maken. Hoe hoger de iso-waarde, hoe lichtgevoeliger deze is (dus hoe donkerder het kan zijn voor je foto), maar hoe meer ruis je op je foto’s ziet.

Samen: Hoe meer licht op de sensor valt, hoe korter het maken van de foto kan duren (sluitertijd). Dit kan je beïnvloeden met het diafragma (door een grotere opening kan meer licht naar binnen) en met de iso-waarde (hoe lichtgevoeliger de sensor, hoe minder licht je nodig hebt). Hoe groter de lensopening, hoe minder scherptediepte je hebt.

Overzicht met spiekbriefjes

Ezelsbruggetjes en illustraties. Heerlijk. Die vatten alles zo mooi samen. Hopelijk geven ze je een handige samenvatting voor onderweg.

Spiekbriefje stops

Diafragma, sluitertijd en iso waarden gaan in stops. Dat is stiekem erg handig. Elke verandering voor elke instelling is één stop. Verplaats je je in één rij met één stop naar beneden (dus maak je je foto donkerder)? Ga dan in een andere rij één stop omhoog (lichter) voor dezelfde hoeveelheid licht. Het complete spiekbriefje voor stops:

Spiekbriefje reeks diafragma getallen onthouden

Het trucje om de hele reeks diafragma getallen te onthouden. Het zit namelijk zo. Ieder diafragmagetal x 2 is het tweede volgende diafragmagetal. Daar moest ik in het begin even over nadenken, maar als het kwartje valt vergeet je ‘m niet meer. Hierdoor hoef je alleen maar de eerste twee diafragma getallen, f/1 en f/1.4, te onthouden. Om het compleet te maken:

Spiekbriefje camera instellingen

In deze illustratie zie je in één oogopslag (de richtlijnen voor) camera instellingen. Handig per weersituatie. Het weer heeft namelijk heel veel invloed op de hoeveelheid licht. Onze lieve ogen passen dat allemaal automatisch aan (en we zien dat verschil minder goed), maar voor een camera maken wij die keuzes.

F-getal / F stops

De grootte van de diafragma opening wordt aangeduid met een f-getal, die f-waarde op je lens of in het menu van je camera. Hoe kleiner de opening, hoe groter het f-getal. Ik vond dit ook onlogisch. Maar, als je de reden weet wordt het logischer. Een trucje om het te onthouden: dit f-getal getal geeft de deling aan. Dus hoe groter het getal is, hoe vaker de doorsnede wordt gedeeld, en er dus een kleiner diafragma getal overblijft. De doorsnede is hier de diameter van de opening van het diafragma.

Om precies te zijn: het f-getal (diafragmagetal) geeft de verhouding weer tussen de brandpuntsafstand en de diameter van de opening van het diafragma waardoor licht naar binnen kan: ƒ = brandpuntsafstand / diameter (doorsnede) opening.

Dat is een beetje een lange zin. Even een voorbeeld:
Gebruik je een lens van 35mm (brandpuntsafstand) en is het diafragma 25 mm geopend (35 / 25)? Dan is het f-getal 1.4.

De reeks diafragma getallen (als officiële standaard) is:
f/1 » f/1.4 » f/2 » f/2.8 » f/4 » f/5.6 » f/8 » f/11 » f/16 » f/22 » f/32

F-getallen worden ook wel stops genoemd (dit is vanuit het Engels vertaald). Of soms stappen. De reeks getallen hierboven zijn hele stops. Met sommige camera’s kun je ook halve stops of kwart stops instellen, zoals bijvoorbeeld ƒ/9 of ƒ/20.

Dat diafragmagetal, het f-getal en de f-waarde zijn dus allemaal hetzelfde ding : )

Zo.

Hopelijk heeft diafragma inmiddels veel minder geheimen voor je. Voor het complete plaatje zijn andere termen erbij betrokken hier. Mis je iets over diafragma? Laat het me weten via de contactpagina, ik zoek het graag voor je uit.

Credits voor de makers

Hulde aan de fotograaf. Ook al hoefde het niet van hen, bij deze de welverdiende credits ♥